اضطراب در دانش آموزان مقطع اول ابتدایی
مقدمه
برخی از كودكان هنگام ورود به سال اول دبستان دچار مشكلاتی هم چون ناراحتی، بی قراری، ترس از مدرسه و حتی بیزاری و تنفر از مدرسه می شوند. ترس غیر منطقی كودك از مدرسه به معنی امتناع از مدرسه رفتن و یكی از نشانه های اضطراب جدایی از والدین، خانه، خانواده و بخصوص مادر و یا شرایطی است كه به آن وابسته شده است.
باید بدانیم که همه انسان‌ها در زندگی خود برای یک بار هم شده اضطراب را تجربه می‌کنند اما این حالت‌ها تا زمانی که فرد را از زندگی عادی خود باز ندارد و شدید نباشد مشکل‌ساز نیست. اما در بعضی کودکان اضطراب موجب نخوابیدن و حالت‌های پرخاشگری می‌شود که در این موقع باید به روانپزشک مراجعه کرد تا درمان‌های اولیه را برای پیشگیری از مزمن شدن بیماری تجویز کند. البته این نگرانی‌ها هنگام جدایی کودک از والدین بیشتر نیز می‌شود.
در صورتی که فرزند شما دچار اضطراب شده است، می توانید در این زمینه از مشاوران آرین آویژه کمک بگیرید.
باید بدانید که بزرگ‌ترین ترس کودک جدا شدن از مادر است که این موضوع از دوران نوزادی نیز وجود دارد به طوری که کودک از چهره ناشناس دوری می‌کند. ترس‌های دوران کودکی به نوعی واکنش به محیط اطراف و کمبود امنیت در آن است. اگر این ترس‌ها ادامه پیدا کند با علایمی چون اختلال در خواب، پرخاشگری، ناخن جویدن، شب‌ادراری، لکنت زبان، سرگیجه، درد معده، حالت تهوع و … همراه می‌شود. باید توجه داشت که در صورت درمان نشدن این علایم کودک در بزرگسالی دچار می شود.
به طور کلی ترس از مدرسه یکی از نشانه‌های اضطراب جدایی است که کودک برای مدرسه رفتن بی‌میلی زیادی از خود نشان می‌دهد. هرچه وابستگی کودک به مادر بیشتر باشد این اضطراب نیز تشدید می‌شود. حدود 3 و نیم درصد از کودکان اول ابتدایی هراس از مدرسه دارند که بررسی‌ها نشان می‌دهد که تعداد دختران نسبت به پسران بیشتر است.
دختران از عواطف و وابستگی‌های بیشتری نسبت به خانواده برخوردارند و بر این اساس احساس اضطراب جدایی از خانواده به در دختر بیشتر است. گاهی این اضطراب‌ها به قدری شدید است که کودک همواره در حال تعقیب مادر است. خوب است بدانید که فقط 50 درصد هراس از مدرسه، ترس نسبت به عملکرد تحصیلی یا برخی جنبه های محیط مدرسه مربوط می‌شود و در موارد مربوط به بی میلی کودک به جدا شدن از مادر و خانه است.
کودکان خانواده‌های کم‌جمعیت، تک فرزندها و کسانی که اعتماد به نفس پایین دارند بیشتر از دیگران هراس از مدرسه دارند.
به طور کلی دانش آموزان زیر در پایه اول بیشتر اضطراب دارند :
- خانواده هاي تک فرزند
- وجود تبعيض در محيط زندگي
- سطح پايين فرهنگي ، اقتصادي و خجالتي
- اعتماد به نفس پايين
- اضطراب در دختران بیشتر از پسران
عوامل اضطراب دانش آموزان اول ابتدایی
بی میلی اطفال در مورد مدرسه رفتن، غالباً عادی است ولی اضطراب شدید و دائمی طفل از این موضوع، علامت رفتار غیر عادی مهمی بوده، نشانه آن است که یا جنبه ای از محیط دبستان و رفتار معلمان ایجاد کننده این کیفیت است، یا اینکه محیط خانه چسبندگی شدید برای کودک دارد. تحقیقات نشان می دهند که ترس از مدرسه رفتن در دخترها شدت بیشتری دارد.
علت اصلی مدرسه هراسی، اضطراب ناشی از جدایی والدین است . مادران این گونه اطفال نیز وابستگی های غیر عادی ظاهر می سازند و این ترس را تشدید می کنند.
این مادران می کوشند فرزندان خودشان را از حوادث ناراحت کننده محافظت کنند و احتمالا محیط مدرسه را به صورت کانونی که شاید برای طفل آن ها حادثه آفرین باشد تلقی می کنند.
اغلب مشاهده می شود که پافشاری و اصرار پدر و مادر باعث پدید آمدن علائم عدم تعادل روانی واختلالات جسمانی می شود. اختلالات جسمانی به صورت دل درد، استفراغ، سردرد، سرگیجه و ضعف ظاهر می شود. دانستن این نکته نیز حائز اهمیت است که غالباً علائم مذکور در روزهای تعطیل از بین می رود. هم چنین اگر پدر و مادر یا پزشک توصیه کنند که کودک چند روزی در منزل بماند، بلافاصله علائم بیماری از بین می رود، ولی در روز قبل از رفتن به مدرسه یا همان روز علائم جسمانی مجددا ظاهر می شوند. کودکان مبتلا به ترس غالباً علاوه بر واکنش ترس، علائم دیگری نیز از خود ظاهر می سازند.
شایـع ترین این علائم عبارت اند از: اختلال در خواب، اختـلال گوارشی، عصبانیت، جویدن ناخـن، شب ادراری و لـکنت زبان، ترس در کـودکـان، غالباً با علائم روان تنی مانند: استفراغ، دل درد، سردرد، سر گیجه، خشکی دهان، تپش قلب و اسهال همراه است.
مدرسه هراسی در بچه های مدرسه رو، در هر سنی که باشند دیده می شود ، اما در 11 و 12 سالگی به اوج خود می رسد. اغـلب آن چـه مدرسـه هراسی به نظر می آید، در واقع ترس از ترک منزل است.
گاهی وقوع حوادثی مانند: مرگ فردی از اعضای خانواده، جدایی، طلاق، تولد نوزاد تازه، کشمکش پدر و مادر یا فقط وابستگی بیش از حد به مادر منبع ترس است و در چنین مواردی، مدرسه ترساننده است. این موضوع گاهی با فرستادن اجبـاری کـودک به مدرسه و اصرار او برای تلفـن کردن مکـرر به مادرش روشن می گردد.
یکی دیگر از علل استرس در دبستانی ها این است که:
کودکان دبستانی نمی توانند بر اعمال خود کنترل داشته باشند.
آن ها در حال افزایش مهارت های اجتماعی می باشند. آن ها یاد می گیرند که چطور دوست پیدا کنند. رفتارهای تهاجمی خود را کنترل کنند و اضطراب و هیجانات خود را کنترل کنند. اگر معلمین و اولیا با این مسائل به عنـوان اصول تکامـل طبیعی برخورد نکنند، این مسائل به منابع استرس زا تبدیل می شوند.
بچه ها در سنین شروع دبستان آماده یادگیری هستند. به همین دلیل سن شروع مدرسه در این سن می باشد. آن ها باید مشتاق و آماده یادگیری می باشند.
علائم استرس در دبستانی ها شامل:
1ـ ترس و کابوس های شبانه:
شکایاتی مانند دل درد و سردرد نشان می دهد که اطفال تحت استرس هستند و والدین این دردها را بیش از یک بیماری جسمی می دانند. این مشکل چیزی نیست که کودک آنرا از خود ساخته باشد. کـودکـان به وسیله سردرد و دل درد می خواهند از چیزی فرار کنند اما این یک مشکل واقعی است و می تواند راهی باشد برای اینکه آن ها خود را با استرس ها تطابق بدهند.
2ـ منفی بافی و دروغگویی:
راه مقابله با این مسئله این است که والدین بدون اینکه دروغ کودک را تائید کنند آن را بزرگ نکنند و به او بگویند اگر اینطور بود خیلی خوب بود. به این طریق والدین نه دروغ را قبول کرده اند و از طرفی احساسات او را نیز سرکوب نکرده اند و به این وسیله اولیاء کودک می توانند با هم صحبت کنند.
3ـ محرومیت و خجالتی بودن افراطی:
همه ما تقریباً با اخلاق بچه ها آشنایی داریم، همـه بچـه ها با یک سرعت بالغ نمی شوند. بعضی از بچه ها در پذیرش بعضی از چیزها کند هستند.
اگـر فرزند ما زود عصبـانی شـده و پرخاشگـری می کند و زودتر از بقیه آشفتـه می شوند، به آن ها کمک کنیم تا راهی برای تخلیه هیجانات خود پیدا کند. اگر کودک ما بعد از مدرسه نیاز به تحرک دارد، به او پیشنهاد ورزش کنیم. اگر فرزند ما نیاز به آرامش دارد به او توصیه کنیم به موسیقی گوش دهد.
سعی کنیم از کودکانمان سؤال کلی نپرسیم بلکه با آن ها بیشتر صحبت کنیم و سؤالات جزئی تر بپرسیم.
انواع اضطراب در کودکان و علل و راهکارها
راهکارها و چگونگی کاهش استرس در دانش آموزان:
در بسیاری از موارد اولین استرس ها را افراد در دوران مدرسه احساس می کنند و اثرات منفی فراوانی بر سلامت جسم و روان فرد تحمل می کنند. کاهش اثرات آن مستلزم به کار گیری راهکارهای اساسی است تا از صدمات روحی و روانی به دانش آموزان جلوگیری شود .
خواب کافی، تغذیه مناسب و مؤثر، استراحت، ورزش، در نظر گرفتن زمانی برای اوقات فراغت، آرام سازی عضلانی، نغز دیدگاه و مثبت اندیشی، داشتن برنامه منظم، افزایش معاشرت، داشتن هدف، کاهش توقعات از زندگی و داشتن اعتقاد مذهبی و قوی عواملی هستند که دانش آموزان باید برای مقابله با استرس بیاموزند.
معلمان باید از برخوردهای نامناسب و سرزنش های منفی پرهیز کنند. ممکن است رفتار و گفتار معلم یک دانش آموز را تحقیر کند تا دیگران نیز متوجه کار خود باشند و این امر باعث کاهش اعتماد به نفس و وجود استرس و اضطراب در دانش آموزان می شود.
دور کردن فضای امتحان از استرس، نظم سالن جلسه، ترتیب دادن سؤالات و چیدن آن ها از آسان به سخت (در برگه های امتحانی) از سوی مربیان مدارس می تواند در کسب نتیجه بهتر و کاهش استرس مؤثر باشد.
برای پیشگیری از استرس مدرسه باید به نکات زیر توجه کرد:
1ـ زمانی را با کودکان خود سپری کنید، سعی کنید محیط خانه برای بچه ها با ثبات باشد.
2ـ در مورد قوانین خانه با هم مذاکره کنید.
3ـ فقط با بچه ها صحبت نکنید بلکه باید با آن ها ارتباط برقرار کنید.
برگزاری آزمون های تشخیصی در طول سال تحصیلی می تواند اضطراب روزهای قبل و بعد از امتحان دانش آموزان را از بین ببرد. داشتن آرامش در زمان آزمون 24 ساعت قبل از آن، به بالا رفتن موفقیت تحصیلی در دانش آموزان کمک می کند و بهترین راه جلوگیری از نگرانی، مطالعه مستمر در طول سال تحصیلی است. والدین به هیچ وجه نباید در زمان امتحانات، دانش آموز را تحت فشار قرار دهند و او را وادار به خواندن زیاد درس کنند.
امتحانات در واقع ملاک و معیار تشخیص رشد علمی برای هر دانش آموز است و در یک یا دو شب هیچگاه نمی توان مطالب یکساله را فرا گرفت. دانش آموزانی که در طول سال تحصیلی مطالعه داشته اند با آرامش قبل از امتحان به راحتی می توانند از سد آن عبور کنند. والدین به هیچ وجه نباید با وارد کردن فشار روحی به دانش آموزان در موقع امتحانات استرس و اضطراب برای آنان ایجاد کنند.
در بین فراگیری علمی دانش آموزان تفریح نیز لازم است و این در حالی است که برخی والدین دانش آموز را در خانه حبس کرده تا مبادا نمره امتحانی آنان کم شود.
خواب شبانه بهترین خواب برای دانش آموزان در موقع امتحانات است، دانش آموزانی که ضریب یادگیری خود را کاهش می دهند در موقع امتحانات از خواب شبانه خود برای درس خواندن استفاده می کنند .
فرزند خود را تشویق کنیم تا با معلمانش رابطه برقرار کند.
به فرزند خود کمک کنیم تا بر اساس قواعد و اصول آموزشی صحیح برای امتحان آماده شود.
بهترین درمان استرس در این بیماران، ورز ، خواندن کتاب های طنز و مصور و تماشای فیلم های کمدی است.
به طور خلاصه راه های زیر برای کاهش اضطراب دانش آموزان اول ابتدایی بکار برده شود:
-
كم كردن وابستگی كودك:
- سعی كنید با استفاده از روش های مناسب (مثل گذاشتن كودك در خانه اقوام به مدت یكی دو ساعت در روز به صورت پراكنده یا بردن او به پارك و همراه كردن او با كودكان همسن و سال خودش) به تدریج وابستگی كودك را به خود كم كنید.
-
ایجاد آمادگی ذهنی در كودک:
- سعی كنید قبل از شروع سال تحصیلی ذهن كودكتان را نسبت به مدرسه، معلم آماده كنید. به طوری كه با تعریف و تمجید واقعی و منطبق بر واقعیت از مدرسه و معلمان شور و اشتیاق مدرسه رفتن را دركودك ایجاد نمایید. به او اطمینان دهید معلمش مهربان است و او را حمایت خواهد كرد. خاطرات و تجارب مثبت، شاد و جالب خود را با معلم های دوره ابتدایی با كودك خود در میان بگذارید. ازمعلم ها با القاب خوب و با لبخند یاد كنید.
-
ایجاد انگیزه:
- سعی كنید با علاقه و اشتیاق زیاد درباره آنچه كه او در مدرسه خواهد آموخت مثل خواندن، نوشتن، حساب كردن، شمردن، نقاشی، ورزش كردن حرف بزنید. با كتاب خواندن برای كودك و هدیه دادن كتاب داستان به كودك علاقه او را به یادگیری خواندن و با سواد شدن افزایش دهید.
از كم اهمیت جلوه دادن ارزش تحصیل و كسب دانش حتی در قالب طنز و شوخی جداً خودداری كنید. اگر بی دلیل نگران ترس كودك خود از مدرسه باشید در واقع این ترس را به كودك خود القا كرده و به او می فهمانید كه مدرسه جای ترسناكی است. از ترساندن كودك و ایجاد رعب و وحشت وترس از معلم (مثل اگر بچه خوبی نباشی به معلم می گویم تو را در كلاس زندانی كند) جداً خودداری كنید.
وظیفه مسئولان مدرسه چیست؟
مسئولان مدرسه نقش مهمی در کاهش اضطراب کودکان دارند. معلم مهم‌ترین رکن در کاهش نگرانی کودک است به طوری که می‌تواند محیط را به گونه‌ای برای کودک فراهم کند که آرامش را برای او ایجاد کند.
باید توجه داشته باشیم که دادن هدیه به کودک از سوی معلم می‌تواند نوعی احساس امنیت و دوست داشتن را در او تداعی کند به طوری که این موضوع موجب تمایل کودک برای حضور در کلاس می‌شود.ازسوی دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهند در مدرسه‌هایی که از رنگ‌های شاد استفاده می‌شود کودکان کمتر دچار اضطراب می‌شوند.
چند توصیه برای والدین:
به احساس فرزند خود اهمیت دهید
آن چه در ابتدا انتظار می رود والدین بدان عمل کنند، اهمیت دادن به ترس ها و نگرانی های فرزندان است. هیچ گاه نباید ترس و نگرانی های فرزند را به مسخره گرفت. به صحبت های فرزند خود با دقت گوش دهید و با او همدلی کنید.
به فرزند خود نشان دهید از این که او این قدر نگران است، شما نیز ناراحت هستید و سعی دارید عامل ترس و نگرانی را از بین ببرید.
با کودک صحبت کنید
اجازه دهید کودکتان در مورد عامل استرس به راحتی با شما صحبت کند و از احساسات خود بی پرده با شما سخن بگوید. از فرزند خود نخواهید که راجع به عامل ترس خود سخن نگوید یا راجع به آن فکر نکند.
علت ترس را بیابید
اگر فرزند شما مدرسه هراسی دارد، ابتدا لازم است مشخص کنید علت این ترس، مدرسه است یا خانه. صاحب نظران معتقدند که بهترین درمان مدرسه هراسی، برگرداندن کودک به مدرسه است. به خاطر داشته باشید که مادری قاطع و معلمی مصمم و فهمیده می تواند به تدریج بچه را برای آمدن به کلاس درس ترغیب کنند.
او را وابسته نکنید
سعی کنید از ایجاد وابستگی افراطی و چسبندگی در فرزند خود بپرهیزید. به فرزند خود مسئولیتی را محول کنید که ضمن منطبق بودن با توانمندی وی، نیازمند کوشش های فردی او باشد.
افکار مثبت را جایگزین کنید
به فرزند خود بیاموزید افکار مثبت مانند «من ترس خود را کنترل می کنم، به جای افکار منفی از شدت ترس خواهم مرد» را جایگزین کند.
با مشاور مشورت کنید
در صورتی که احساس می کنید ترس های کودک شما بیش تر از حد متداول می باشد، سعی کنید با یک روانپزشک و روانشناس تماس بگیرید. در این زمینه می‌توانید از خدمات مشاوره آرین آویژه استفاده نمایید.
