پاداش و تشویق چیست؟

فکر میکنم قبل از هر چیز باید تعریفی صحیح از تشویق و تنبیه داشته باشیم. بسیار رخ داده است که والدین تمام درها را به روی درمانگر می بندند و اصرار دارند ناامیدی خود را به او نیز انتقال دهند.

⇐هر کاری که شما بگین براش کردم اون قدر تشویقش کردم؛ اون قدر تنبیهش کردم که حد نداره! فایده‌ای نداره! همه چیز داره! همه جور اسباب بازی داره. همه ی چیزهایی که بچه های دیگه حسرتش رو می‌خورن! ماشین کنترلی داره که داییش براش از آمریکا آورده، کامپیوتر داره، از تنبیه هم که بخوام براتون بگم کتکش زدم تو دستشویی زندانیش کردم، یک هفته باهاش قهر کردم، باباش گفت میرم و دیگه به خونه بر نمی‌گردم و یک هفته هم رفت پیش پدر و مادرش شاید این بچه اونو نبینه آروم بشه و یه ذره اطاعت کنه اما فایده نداشت که نداشت …
ببینید که چه قدر شگفت انگیز است؟ این پاداشها و تنبیه های غلط !!! خیلی ساده بگویم اگر کاری کنید که رفتار خوب و مثبت کودک شما بیشتر شود یعنی آن را تشویق کرده اید و اگر کاری کنید که رفتار منفی و غلط کودک شما کم تر شود یعنی او را تنبیه کرده اید پس تشویق رخداد یک رفتار را افزایش میدهد و تنبیه آن را کم می.کند حال که آموختید تنبیه و تشویق چیست، با هم تمرینی را انجام می‌دهیم تا ببینید در چه مورد تشویق و در چه مورد تنبیه صورت گرفته است؟

– کودک شما دوستش را هنگام بازی کتک زده است. شما او را کتک می‌زنید و تهدید می‌کنید که بار دیگر نباید چنین رفتاری داشته باشد ولی کودک شما مکرراً این رفتار را تکرار می کند. (شما با کتک زدن او را تشویق به کار منفی کرده اید.)
– کودک شما با شیلنگ روی شما آب می پاشد، شما در حالی که خودتان را کمی جمع می‌کنید و دستتان را جلوی صورتتان می‌گیرید و از کار او خنده تان گرفته است می‌گویید نکن نکن من خیس شدم ها؟ (شما رفتار منفی کودک را تشویق کرده اید.)
– کودک شما گریه می‌کند جیغ می‌کشد پاهایش را روی زمین می‌کوبد شما او را بغل می‌کنید، می بوسید، نوازش می‌کنید، به او شکلات و بستنی می دهید، او را نزد مادر بزرگ می‌برید، همه دورش جمع می‌شوید و التماس می‌کنید که گریه نکند وگرنه مریض می شود. (شما رفتار منفی کودک را تشویق کرده اید.)
– نوجوان شما خسته و بی حوصله است از سر درد می‌نالد برای اینکه حوصله اش سر رفته است نه تکالیف درسی اش را انجام داده است و نه وظایفی را که در خانه به عهده دارد، نق می‌زند شکوه و ناله می‌کند شما به او می‌گویید امروز حوصله نداری درس نخوان زنگ بزن دوستت بیاید با هم بروید بیرون. (شما رفتار منفی نوجوان خود را تشویق کرده اید.)
– کودک شما ناسزایی آموخته است و آن را بر زبان می آورد شما یک ساعت تمام او را نصیحت می‌کنید با او بحث می‌کنید که حرف زشتی زده است و اگر بابا بفهمد ناراحت می‌شود اگر مامان بزرگ بفهمد این طور می شود این کار را فقط بچه های بد انجام می‌دهند و… (شما رفتار منفی کودک خود را تشویق کرده اید)

– کودک شما اسباب بازی‌هایش را جمع می‌کند و داخل کمد می‌گذارد سپس به سوی شما که داخل آشپزخانه هستید می آید و می‌گوید: «مامان، مامان من اسباب بازی هایم را جمع کردم و داخل کمد گذاشتم.» شما نگاهی به او می اندازید و بدون توجه به کار مثبت کودک می‌گویید: «باز بدون دمپایی اومدی توی آشپزخانه چندبار بهت گفتم پاهات کثیف میشه دمپایی بپوش (شما رفتار مثبت کودک خود را تشویق نکرده اید و به آن بی توجهی کرده اید.)
– کودک شما در اتاق انتظار مطب دو ساعت کنار شما می‌نشیند مکان و زمان برای وی بسیار خسته کننده است ولی چیزی نمی‌گوید و رفتار نامناسبی نیز انجام نمی‌دهد در پایان شما دست‌های او را می‌گیرید و از مطب خارج می‌شوید و به منزل بر می‌گردید. (شما به رفتار مثبت کودک خود بی توجهی کرده اید.)
با این مثال‌ها روشن شد که در تشویق سعی بر افزایش رفتارهای مثبت و در تنبیه هدف کاهش رفتارهای منفی است اینک می‌توانید برنامه ریزی صحیحی از تشویق و تنبیه برای کودک خود داشته باشید ولی قبل از آن باید دانش و مهارت خود را در این زمینه افزایش دهید.

 

 

انواع تشویق

شما می‌توانید پاداش های مختلفی را برای تشویق کودک خود به کار برید که در زیر به آن‌ها اشاره می‌شود ببینید برای کودک شما کدام یک می تواند کاربرد داشته باشد.
-پاداش کلامی: این پاداش جزء مهم‌ترین تشویق‌ها و پاداش هاست گرچه در مورد کودکان خردسال اهمیت ویژه ای دارد ولی در هر رده ی سنی ما نیازمند این گونه پاداش های کلامی هستیم. در پاداش های کلامی بهتر است دقیقاً به رفتاری که کودک انجام داده است اشاره و آن را توصیف کرد «آفرین که لباس‌ها تو داخل کمد آویزان کردی»
«به به آفرین به دختر گلم که بعد از بازی اسباب بازی ها شو جمع کرده»
«چه قدر لذت میبرم وقتی میبینم مشقاتو تمام میکنی بعد میری سراغ بازی»
اوایل که شما شروع به تحسین و تشویق کودک می‌کنید باید برای کوچک‌ترین تلاش‌های او اهمیت قایل شوید و حتی اگر کاری را به طور کامل و ایده آل انجام نداد به او پاداش دهید به تدریج که رفتار تثبیت می‌شود می‌توانیم پاداش‌ها را کم تر کنیم
-پاداش غیر کلامی: مثل نوازش کردن، بوسیدن، بغل کردن، چشمک زدن، دست به موها و شانه‌های کودک زدن و…. البته توجه داشته باشید که از این رفتارها فقط به عنوان پاداش استفاده نمی‌شود و شما در بسیاری از مواقع برای ابراز علاقه و تثبیت رابطه ای صمیمی از آن‌ها استفاده می کنید.
– پاداش فعالیتی: به این معنا که شما کار و فعالیتی را با کودک انجام دهید که مورد علاقه ی اوست. این فعالیت‌ها چنین اند. انجام دادن یک بازی، مثل عروسک بازی، بازی با لگو و جورچین، ماشین بازی، دوچرخه سواری، بازی با کامپیوتر، توپ بازی و خواندن کتاب داستان، پختن کیک یا غذای مورد علاقه ی کودک، قدم زدن، رفتن به پارک، رفتن به استخر، رفتن به خانه ی اقوام نزدیک مثل مادر بزرگ، خاله، عمه و… که مورد تمایل کودک یا نوجوان است.
همانند مورد قبل این گونه فعالیت‌ها نه فقط به عنوان پاداش، بلکه برای ایجاد یک رابطه ی خوب و نشان دادن علایق و احساسات نیز انجام می‌شود. فراموش نکنید که انتخاب فعالیت‌ها براساس علاقه ی کودک باشد. ممکن است شما به شنا علاقه وافر داشته باشید و به همین علت کودک خود را نیز مجبور می‌کنید که با شما در استخر شنا کند. این مورد نمی تواند به عنوان پاداش برای کودک شما محسوب شود.
– پاداش مادی: شامل اشیا، وسایل و اسباب بازی‌های مورد علاقه ی کودک، خوراکی، لباس و …

 

 

ادامه را از اینجا بخوانید

منبع: کتاب فرزندپروری، نوشتۀ دکتر فریبا عرب‌گل